.png)
Zawał serca – co robić zanim przyjedzie karetka
Zawał serca to jeden z najpoważniejszych stanów zagrożenia życia. Co roku w Polsce umiera z jego powodu ok. 15 tysięcy osób. Szansa na przeżycie zależy od szybkości reakcji – dosłownie każda minuta ma znaczenie. Jak rozpoznać objawy, jak pomóc i czego unikać? Oto praktyczny przewodnik oparty na aktualnych wytycznych medycznych (m.in. WHO, Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego i Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego).
Na czym polega zawał serca
Zawał, czyli martwica mięśnia sercowego, występuje wtedy, gdy tętnica wieńcowa ulega zablokowaniu przez zakrzep, uniemożliwiając dopływ krwi i tlenu do serca. Już po 20–30 minutach niedokrwienia komórki mięśniowe zaczynają obumierać. Im dłużej trwa niedotlenienie, tym większe uszkodzenia.
Najczęstszą przyczyną jest pęknięcie blaszki miażdżycowej, która zwęża światło naczynia i powoduje tworzenie się skrzepu. Czynnikami ryzyka są m.in. nadciśnienie, palenie tytoniu, otyłość, brak ruchu, stres i wysoki poziom cholesterolu LDL.
Objawy zawału serca – nie zawsze oczywiste
Zawał rzadko wygląda jak w filmach. Ból w klatce piersiowej to tylko jeden z objawów. W rzeczywistości symptomy mogą być różne – szczególnie u kobiet, seniorów i diabetyków.
Najczęstsze objawy to:
silny ucisk lub piekący ból za mostkiem, często promieniujący do żuchwy, pleców lub lewego ramienia,
duszność, uczucie braku powietrza,
nagłe osłabienie, bladość skóry, zimne poty,
nudności, zgaga, ból brzucha (tzw. maska brzuszna zawału),
lęk przed śmiercią, niepokój, uczucie nadchodzącej katastrofy,
kołatanie serca, zawroty głowy, omdlenie.
Według badań American Heart Association nawet 20% zawałów przebiega tzw. „po cichu” – bez wyraźnych objawów bólowych, co znacznie opóźnia reakcję.
Złota godzina – czas, który decyduje o życiu
Kardiolodzy nazywają pierwszą godzinę od początku objawów „złotą”. To wtedy szanse na uratowanie życia są najwyższe. Każde 30 minut zwłoki w leczeniu zwiększa ryzyko śmierci o ok. 7–10%.
Dlatego przy najmniejszym podejrzeniu zawału natychmiast dzwoń na 112 lub 999 – nawet jeśli objawy nie są jednoznaczne.
Pierwsza pomoc krok po kroku
1. Wezwij pomoc medyczną
Zadzwoń na numer alarmowy 112 lub 999. Opisz objawy dyspozytorowi – pomoże Ci krok po kroku udzielić pomocy.
2. Ułóż chorego w pozycji półsiedzącej
Jeśli poszkodowany jest przytomny, pomóż mu usiąść, lekko odchylając plecy (np. opierając o ścianę lub krzesło). Taka pozycja zmniejsza obciążenie serca i ułatwia oddychanie.
3. Zapewnij dostęp do powietrza i spokój
Poluzuj ubranie – krawat, pasek, kołnierzyk. Otwórz okno, uspokajaj chorego, ogranicz jego ruchy. Wysiłek może pogłębić niedotlenienie.
4. Podaj aspirynę (jeśli nie ma przeciwwskazań)
Aspiryna (150–300 mg) działa przeciwpłytkowo i może spowolnić proces tworzenia skrzepu. Tabletkę należy rozgryźć i połknąć.
Uwaga: nie podawaj, jeśli osoba jest uczulona lub nieprzytomna.
5. Nie podawaj jedzenia ani picia
Osoba z podejrzeniem zawału może wymagać natychmiastowego zabiegu. Picie może być groźne w przypadku utraty przytomności.
6. Obserwuj stan poszkodowanego
Monitoruj oddech, tętno i przytomność. Jeśli przestanie oddychać, rozpocznij resuscytację (RKO):
30 uciśnięć klatki piersiowej (środek mostka, tempo ok. 100–120/min),
2 wdechy ratownicze (jeśli potrafisz i chcesz),
kontynuuj do przyjazdu ratowników lub powrotu oddechu.
7. Skorzystaj z AED, jeśli jest dostępny
Automatyczny defibrylator zewnętrzny (AED) może przywrócić prawidłowy rytm serca. Urządzenie samo prowadzi przez cały proces – wystarczy słuchać komunikatów.
Czego nie robić podczas zawału
❌ Nie próbuj samodzielnie odwozić chorego do szpitala – karetka ma sprzęt i leki ratujące życie.
❌ Nie zmuszaj chorego do kaszlu (mit tzw. „kaszlu ratującego”).
❌ Nie podawaj alkoholu ani „domowych leków na serce”.
❌ Nie lekceważ bólu, nawet jeśli ustępuje po kilku minutach.
Zawał u kobiet i osób starszych – inne objawy
U kobiet objawy bywają subtelniejsze: uczucie zmęczenia, duszność, zgaga, ból pleców lub ramienia. U osób starszych i diabetyków ból może nie wystąpić wcale – zamiast tego pojawia się nagłe osłabienie, dezorientacja lub utrata przytomności. Warto pamiętać, że to również mogą być sygnały zawału!
Po zawale – leczenie i rekonwalescencja
Po udzieleniu pierwszej pomocy kluczowe jest szybkie udrożnienie tętnicy wieńcowej. W szpitalu wykonuje się:
angioplastykę wieńcową (rozszerzenie naczynia balonem i wszczepienie stentu),
lub trombolizę – farmakologiczne rozpuszczenie zakrzepu.
Dalsze leczenie obejmuje leki przeciwzakrzepowe, beta-blokery, statyny i rehabilitację kardiologiczną.
Zgodnie z danymi European Society of Cardiology, pacjenci, którzy trafiają do szpitala w ciągu 90 minut od wystąpienia objawów, mają nawet o 50% większe szanse przeżycia niż ci, którzy zgłaszają się później.
Jak zmniejszyć ryzyko zawału
Profilaktyka jest równie ważna jak znajomość zasad pierwszej pomocy. Według WHO nawet 80% przypadków chorób sercowo-naczyniowych można zapobiec poprzez zmianę stylu życia.
Najskuteczniejsze działania:
zdrowa dieta śródziemnomorska – bogata w warzywa, ryby, orzechy i oliwę z oliwek,
ograniczenie soli i tłuszczów trans,
regularna aktywność fizyczna (minimum 150 minut tygodniowo),
utrzymanie prawidłowej masy ciała i ciśnienia,
kontrola poziomu cholesterolu i glukozy,
unikanie palenia tytoniu i nadmiernego stresu,
wystarczający sen – osoby śpiące poniżej 5 godzin na dobę mają o 69% większe ryzyko zawału.
Podsumowanie
Zawał serca to wyścig z czasem. Im szybciej rozpoznasz objawy i zareagujesz, tym większa szansa na uratowanie życia – swojego lub czyjegoś.
Nie czekaj, aż ból minie. Zadzwoń po pomoc, uspokój chorego, podaj aspirynę i obserwuj jego stan.
Twoja wiedza i odwaga mogą być różnicą między życiem a śmiercią.