.png)
Wstrząs anafilaktyczny – pierwsza pomoc, która ratuje życie
Wstrząs anafilaktyczny, nazywany także anafilaksją, to jedna z najbardziej dramatycznych i niebezpiecznych reakcji, jakie mogą wystąpić w ludzkim organizmie. Rozwija się gwałtownie – czasem w ciągu kilku minut – i może prowadzić do zatrzymania krążenia, a nawet śmierci. To stan nagły, który wymaga natychmiastowej reakcji.
Jak rozpoznać wstrząs anafilaktyczny? Co go wywołuje i jak udzielić pierwszej pomocy, zanim nadejdzie pomoc medyczna?
Czym jest wstrząs anafilaktyczny?
Anafilaksja to nagła, ciężka reakcja ogólnoustrojowa organizmu na kontakt z alergenem lub innym czynnikiem, który u osoby zdrowej nie wywołałby żadnych objawów. Dochodzi wówczas do gwałtownego uwalniania histaminy i innych mediatorów stanu zapalnego z komórek układu odpornościowego (mastocytów i bazofili).
W efekcie naczynia krwionośne rozszerzają się, ciśnienie krwi spada, a drogi oddechowe zaczynają się zwężać – co prowadzi do duszności i niedotlenienia organizmu.
Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) częstość występowania anafilaksji rośnie. W ciągu ostatnich 20 lat liczba hospitalizacji z jej powodu zwiększyła się nawet trzykrotnie. Szacuje się, że nawet 1–3% populacji doświadczy przynajmniej raz w życiu epizodu anafilaktycznego.
Najczęstsze przyczyny wstrząsu anafilaktycznego
Wstrząs anafilaktyczny może mieć wiele źródeł – zarówno alergicznych, jak i niealergicznych. Najczęściej występuje po kontakcie z określonymi pokarmami, lekami lub jadem owadów.
Przyczyny alergiczne
-
Pokarmy: orzeszki ziemne, orzechy laskowe, ryby, skorupiaki, mleko, jaja, soja.
-
Leki: antybiotyki (szczególnie penicylina), niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), środki kontrastowe stosowane w diagnostyce obrazowej.
-
Jad owadów: osy, pszczoły, szerszenie, mrówki.
-
Szczepionki i surowice: np. przeciwtężcowa lub odczulająca (bardzo rzadkie przypadki).
Przyczyny pozaalergiczne
Choć większość przypadków ma podłoże immunologiczne, zdarza się, że reakcja przypominająca anafilaksję występuje bez udziału mechanizmu alergicznego.
Takie sytuacje mogą być spowodowane m.in.:
-
nagłą zmianą temperatury (szok termiczny),
-
intensywnym wysiłkiem fizycznym,
-
silnym stresem emocjonalnym,
-
alkoholem,
-
niektórymi środkami kontrastowymi lub lekami znieczulającymi.
Objawy wstrząsu anafilaktycznego – jak rozpoznać zagrożenie?
Objawy anafilaksji mogą różnić się u poszczególnych osób, ale zwykle pojawiają się nagłe i dramatyczne zmiany w funkcjonowaniu organizmu. W wielu przypadkach pierwszym symptomem są dolegliwości skórne, które mogą błyskawicznie przejść w zaburzenia oddechowe i krążeniowe.
Objawy skórne i śluzówkowe
-
pokrzywka, świąd skóry, obrzęk twarzy, ust, powiek lub języka,
-
nagłe zaczerwienienie lub uczucie gorąca,
-
uczucie mrowienia w ustach.
Objawy ze strony układu oddechowego
-
duszność, świszczący oddech, kaszel,
-
uczucie ucisku w klatce piersiowej,
-
obrzęk gardła i krtani prowadzący do utraty drożności dróg oddechowych.
Objawy ze strony układu krążenia
-
gwałtowny spadek ciśnienia tętniczego (poniżej 90 mmHg skurczowego),
-
zimna, blada skóra, potliwość, osłabienie,
-
przyspieszone tętno, zaburzenia świadomości, aż do utraty przytomności.
Inne objawy
-
wymioty, biegunka, ból brzucha,
-
uczucie lęku i niepokoju,
-
drgawki (w ciężkich przypadkach).
Każdy z tych objawów może pojawić się w ciągu minut od kontaktu z alergenem. Właśnie dlatego anafilaksję określa się często jako „wyścig z czasem”.
Jak udzielić pierwszej pomocy przy wstrząsie anafilaktycznym?
W przypadku podejrzenia anafilaksji liczy się każda sekunda. Osoba udzielająca pomocy powinna działać szybko, spokojnie i zgodnie z zasadami pierwszej pomocy medycznej.
1. Wezwij natychmiast pogotowie ratunkowe (112 lub 999)
Podaj dyspozytorowi, że podejrzewasz wstrząs anafilaktyczny. Im szybciej zostanie wysłana karetka, tym większe szanse na przeżycie pacjenta.
2. Podaj adrenalinę
Adrenalina (epinefryna) to jedyny lek, który może przerwać rozwój anafilaksji.
Podaje się ją domięśniowo – najczęściej w udo – przy użyciu ampułkostrzykawki (auto-injectora).
Osoby z rozpoznaną alergią na jad owadów, pokarmy czy leki powinny nosić ją zawsze przy sobie.
Jeśli objawy nie ustępują po 5–10 minutach, można powtórzyć dawkę.
Według zaleceń European Academy of Allergy and Clinical Immunology (EAACI, 2022), wczesne podanie adrenaliny jest najskuteczniejszym działaniem ratującym życie – nawet zanim przyjedzie pomoc medyczna.
3. Ułóż poszkodowanego w bezpiecznej pozycji
-
Przy utracie przytomności, ale z zachowanym oddechem – pozycja boczna ustalona.
-
Przy objawach duszności – pozycja siedząca, z podparciem pleców.
-
Przy niskim ciśnieniu i osłabieniu – pozycja leżąca z uniesionymi nogami (ułatwia dopływ krwi do mózgu).
4. Monitoruj oddech i tętno
Jeśli poszkodowany przestaje oddychać lub traci przytomność, rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową (RKO):
30 uciśnięć klatki piersiowej i 2 wdechy ratownicze, aż do przyjazdu pogotowia.
Leczenie i obserwacja w szpitalu
Po ustąpieniu objawów, pacjent powinien pozostać w obserwacji przez co najmniej 12–24 godziny, ponieważ istnieje ryzyko tzw. anafilaksji dwufazowej – nawrotu objawów po kilku godzinach od pozornego ustąpienia.
W szpitalu podaje się:
-
leki przeciwhistaminowe (np. blokery H1 i H2),
-
glikokortykosteroidy,
-
tlen i płyny dożylne w celu stabilizacji krążenia.
Jak zapobiegać wstrząsowi anafilaktycznemu?
Najlepszą metodą profilaktyki jest unikanie kontaktu z alergenami, które wcześniej wywołały reakcję.
Warto jednak pamiętać o kilku praktycznych zasadach:
-
Noś przy sobie bransoletkę medyczną z informacją o alergii.
-
Miej zawsze auto-injector z adrenaliną – nawet jeśli od ostatniego epizodu minęły lata.
-
Poinformuj bliskich i współpracowników, jak reagować w razie anafilaksji.
-
W przypadku alergii na jad owadów – unikaj zapachowych kosmetyków i jaskrawych ubrań.
-
Zgłoś się do alergologa – czasem możliwe jest odczulanie (immunoterapia swoista), które zmniejsza ryzyko wstrząsu w przyszłości.
Wstrząs anafilaktyczny u dzieci i kobiet w ciąży
Dzieci są szczególnie narażone na anafilaksję pokarmową. Objawy u najmłodszych mogą pojawić się już po kilku minutach od spożycia uczulającego produktu. Warto uczyć dzieci rozpoznawania wczesnych objawów (swędzenie języka, ucisk w gardle) i reagowania w porę.
W przypadku kobiet w ciąży postępowanie jest podobne – adrenalina jest bezpieczna zarówno dla matki, jak i dla płodu, a jej podanie jest zawsze uzasadnione w sytuacji zagrożenia życia.
🌿 Podsumowanie
Wstrząs anafilaktyczny to sytuacja, w której każda minuta ma znaczenie. Wiedza o tym, jak rozpoznać objawy i jak działać, może uratować życie – własne lub czyjeś.
Najważniejsze jest szybkie wezwanie pomocy i podanie adrenaliny, która zatrzymuje kaskadę reakcji alergicznej.
Świadomość, profilaktyka i gotowość do działania to najlepsza ochrona przed skutkami tej niebezpiecznej reakcji organizmu.