.png)
Półpasiec – przyczyny, objawy, leczenie i powikłania. Jak rozpoznać chorobę i się przed nią chronić?
Półpasiec to choroba zakaźna, której doświadcza co trzecia osoba dorosła w ciągu życia. Choć większość z nas przechodzi ospę wietrzną w dzieciństwie i zapomina o niej na zawsze, wirus, który ją wywołuje, nigdy nie znika z organizmu. Może latami „uśpiony” czekać w zwojach nerwowych, by w sprzyjających warunkach — przy spadku odporności, stresie lub chorobie — ponownie się uaktywnić. Tym razem już nie jako ospa, ale właśnie półpasiec (łac. herpes zoster).
To schorzenie potrafi być wyjątkowo bolesne, a niekiedy prowadzić do groźnych powikłań neurologicznych. Sprawdź, jak rozpoznać półpasiec, jakie daje objawy i jak można skutecznie go leczyć.
Czym jest półpasiec?
Półpasiec to ostra choroba zakaźna wywoływana przez ten sam wirus, który odpowiada za ospę wietrzną – Varicella zoster virus (VZV), należący do grupy herpeswirusów. Po przechorowaniu ospy wietrznej wirus nie znika z organizmu – pozostaje w uśpieniu w zwojach nerwowych, gdzie może przetrwać przez całe życie.
W momencie spadku odporności (np. w wyniku stresu, choroby nowotworowej, leczenia immunosupresyjnego czy podeszłego wieku) wirus może się reaktywować, prowadząc do zapalenia nerwu czuciowego i towarzyszących mu zmian skórnych.
Choroba najczęściej występuje u osób powyżej 50. roku życia, ale może dotyczyć także młodszych dorosłych, a sporadycznie – nawet dzieci.
Czy półpasiec jest zaraźliwy?
Wbrew powszechnym obawom, półpasiec nie jest tak zaraźliwy jak ospa wietrzna, choć kontakt z osobą chorą może stanowić zagrożenie dla osób, które nigdy nie przechodziły ospy i nie były szczepione.
Do zakażenia może dojść głównie poprzez bezpośredni kontakt z płynem z pęcherzyków skórnych chorego. W takiej sytuacji osoba nieszczepiona lub wcześniej niechorująca nie zachoruje na półpasiec, lecz na ospę wietrzną.
Szczególną ostrożność powinny zachować:
kobiety w ciąży,
osoby z obniżoną odpornością,
chorzy onkologicznie,
pacjenci po przeszczepach lub leczeni immunosupresyjnie.
Warto też pamiętać, że wirus może rozprzestrzeniać się drogą kropelkową – np. przy kaszlu lub kichaniu – dlatego unikanie bliskiego kontaktu z osobą chorą ma znaczenie.
Półpasiec – objawy choroby
Najbardziej charakterystycznym objawem półpaśca jest silny, piekący ból i pęcherzykowata wysypka, występująca po jednej stronie ciała. Choroba rozwija się zwykle etapami:
1. Faza zwiastunowa
Zanim pojawi się wysypka, pacjent może odczuwać:
pieczenie, mrowienie lub swędzenie skóry,
nadwrażliwość na dotyk,
miejscowy ból (często mylony z bólem mięśni lub neuralgią).
Te objawy mogą utrzymywać się od 1 do 5 dni.
2. Faza zmian skórnych
Po kilku dniach na skórze pojawiają się grupki pęcherzyków wypełnionych płynem surowiczym, które układają się wzdłuż przebiegu zaatakowanego nerwu – zwykle tylko po jednej stronie ciała (stąd nazwa „półpasiec”).
Najczęściej zmiany lokalizują się na:
klatce piersiowej i tułowiu,
plecach,
szyi,
twarzy (w tym w okolicy oka lub ucha).
Pęcherzyki stopniowo przekształcają się w strupki, które odpadają po około 2–3 tygodniach.
3. Objawy ogólne
W przebiegu półpaśca mogą pojawić się również:
gorączka,
ból głowy,
zmęczenie,
złe samopoczucie.
Jak wygląda półpasiec?
Półpasiec łatwo rozpoznać po asymetrycznej wysypce pęcherzykowej występującej po jednej stronie ciała. Zmiany skórne są bolesne, swędzące, a skóra wokół nich – zaczerwieniona i tkliwa.
Nie należy drapać ani przekłuwać pęcherzyków, ponieważ może to doprowadzić do wtórnego zakażenia bakteryjnego i wydłużyć proces gojenia.
W rzadkich przypadkach choroba może przebiegać bez wysypki – jest to tzw. półpasiec neuralgiczny (zoster sine herpete), który objawia się wyłącznie bólem wzdłuż nerwu.
Przyczyny i czynniki ryzyka
Do reaktywacji wirusa Varicella zoster może dojść, gdy układ odpornościowy jest osłabiony. Najczęstsze przyczyny to:
zaawansowany wiek (powyżej 50 lat),
przewlekły stres,
chemioterapia,
choroby nowotworowe,
zakażenie HIV,
przyjmowanie leków immunosupresyjnych (np. po przeszczepach),
przewlekłe choroby (cukrzyca, choroby nerek, niedożywienie).
Leczenie półpaśca
Półpasiec wymaga leczenia farmakologicznego, które powinno zostać wdrożone jak najwcześniej — najlepiej w ciągu 72 godzin od pojawienia się pierwszych objawów.
Terapia ma na celu:
złagodzenie bólu,
przyspieszenie gojenia zmian,
zapobieganie powikłaniom (szczególnie neuralgii popółpaścowej).
Leki stosowane w leczeniu półpaśca:
Leki przeciwwirusowe (acyklowir, walacyklowir, famcyklowir) – hamują namnażanie wirusa i skracają czas trwania choroby.
Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne – pomagają w opanowaniu bólu (np. paracetamol, ibuprofen).
Leki miejscowe – maści łagodzące świąd i przyspieszające gojenie skóry.
Leki przeciwświądowe lub przeciwhistaminowe – ograniczają drapanie.
W cięższych przypadkach – kortykosteroidy (np. prednizon) oraz środki przeciwdepresyjne lub przeciwpadaczkowe, jeśli rozwija się neuralgia popółpaścowa.
W czasie leczenia zaleca się odpoczynek, utrzymanie higieny zmian skórnych i unikanie kontaktu z osobami podatnymi na zakażenie ospą.
Powikłania półpaśca
Większość przypadków półpaśca ustępuje w ciągu 2–4 tygodni, jednak u części pacjentów mogą wystąpić powikłania, takie jak:
Neuralgia popółpaścowa – przewlekły ból w miejscu wcześniejszych zmian skórnych, który może trwać miesiące, a nawet lata. Dotyczy głównie osób starszych.
Zakażenia bakteryjne skóry – na skutek rozdrapania pęcherzyków.
Półpasiec oczny – groźna postać choroby, mogąca prowadzić do zapalenia rogówki, a nawet utraty wzroku.
Półpasiec uszny (zespół Ramsaya Hunta) – może powodować porażenie nerwu twarzowego i zaburzenia słuchu.
Zapalenie mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych,
Porażenie nerwów obwodowych,
Trwałe blizny i przebarwienia skóry.
W przypadku nasilonych objawów neurologicznych lub ocznych półpasiec wymaga hospitalizacji i leczenia specjalistycznego.
Jak zapobiegać półpaścowi?
Najskuteczniejszą metodą profilaktyki jest szczepienie przeciwko ospie wietrznej i półpaścowi.
Szczepienie przeciwko ospie można podać już w 9. miesiącu życia dziecka (w dwóch dawkach). Dorośli, którzy nie chorowali na ospę w dzieciństwie, również powinni rozważyć szczepienie — chroni ono zarówno przed ospą, jak i przed późniejszym rozwojem półpaśca.
Dla osób powyżej 50. roku życia rekomendowane są specjalne szczepionki przeciw półpaścowi, które:
redukują ryzyko zachorowania nawet o 90%,
zmniejszają nasilenie objawów,
chronią przed neuralgią popółpaścową.
Oprócz szczepienia, warto również:
wzmacniać odporność (dieta, sen, aktywność fizyczna),
unikać stresu i przemęczenia,
leczyć przewlekłe choroby,
utrzymywać odpowiednią higienę skóry i rąk.
Podsumowanie
Półpasiec to choroba, której nie można bagatelizować. Objawia się bolesną wysypką i może prowadzić do poważnych powikłań, zwłaszcza u osób starszych i z obniżoną odpornością. Wczesne rozpoznanie i szybkie wdrożenie leczenia przeciwwirusowego znacząco łagodzi przebieg choroby i skraca czas jej trwania.
Jeśli zauważysz u siebie ból skóry i jednostronną wysypkę, nie zwlekaj z wizytą u lekarza. Odpowiednie leczenie i profilaktyka (szczepienie) to najlepsza ochrona przed przykrymi skutkami półpaśca.