.png)
Co robić, gdy ktoś przedawkuje leki?
💊 Pierwsza pomoc przy zatruciu lekami – jak reagować krok po kroku
Zatrucie lekami to stan nagły, który może przydarzyć się każdemu – dziecku, seniorowi, a nawet osobie skrupulatnie przestrzegającej zaleceń lekarza. Wystarczy pomyłka w dawkowaniu, interakcja z innym preparatem lub przypadkowe połknięcie leku przez dziecko.
W takich chwilach liczy się szybka i spokojna reakcja, bo właściwie udzielona pierwsza pomoc może uratować życie.
Czym jest zatrucie lekami?
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), zatrucie lekami to stan, w którym przyjęta dawka substancji leczniczej – celowo lub przypadkowo – przekracza bezpieczny poziom dla organizmu. Trucizną może stać się każdy lek, jeśli jest stosowany niezgodnie z przeznaczeniem.
Jak mówił Paracelsus, ojciec toksykologii: „Wszystko jest trucizną i nic nią nie jest – tylko dawka czyni truciznę.”
Zatrucia mogą mieć charakter:
ostry – po jednorazowym przyjęciu zbyt dużej dawki (np. przedawkowanie leków nasennych),
podostry – objawy rozwijają się wolniej, po kilkukrotnym przedawkowaniu,
przewlekły – po długotrwałym stosowaniu leku w nadmiarze, często nieświadomie.
Najczęstsze przyczyny zatruć lekami
Przypadkowe przedawkowanie – zbyt duża liczba tabletek, pomyłka w dawkowaniu, zwłaszcza u dzieci i seniorów.
Interakcje leków – niebezpieczne połączenia, np. leków przeciwbólowych z alkoholem lub leków uspokajających z nasennymi.
Samoleczenie i brak konsultacji z lekarzem – szczególnie groźne przy stosowaniu kilku preparatów bez nadzoru.
Zatrucia dziecięce – kolorowe syropy i tabletki często przypominają słodycze.
Próby samobójcze lub nadużycia leków psychotropowych.
Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego (NIZP-PZH), w Polsce rocznie odnotowuje się ponad 10 000 przypadków zatruć lekami, a niemal połowa dotyczy dzieci poniżej 14 roku życia.
Objawy zatrucia lekami – na co zwrócić uwagę?
Symptomy zależą od rodzaju przyjętego leku, jego dawki i czasu, który minął od spożycia.
Do najczęstszych należą:
Objawy ogólne:
nudności, wymioty, bóle brzucha,
zawroty głowy, senność, utrata przytomności,
spowolniony oddech lub przyspieszony puls,
drgawki, niepokój, halucynacje,
zimna, blada lub sina skóra, potliwość,
rozszerzone lub zwężone źrenice.
Objawy charakterystyczne dla konkretnych leków:
leki nasenne i uspokajające (benzodiazepiny, barbiturany): senność, osłabienie, trudności w oddychaniu, śpiączka,
leki przeciwbólowe (np. paracetamol, opioidy): ból brzucha, zlewne poty, spadek ciśnienia, żółtaczka po kilku dniach,
antydepresanty: drgawki, zaburzenia rytmu serca, gorączka, pobudzenie,
leki nasercowe (np. digoksyna): zaburzenia widzenia, nieregularny puls, nudności,
leki przeciwcukrzycowe: osłabienie, drżenie, utrata przytomności z powodu hipoglikemii.
Pierwsza pomoc przy zatruciu lekami – krok po kroku
Każda minuta ma znaczenie. Postępuj spokojnie, ale zdecydowanie.
KROK 1. Oceń sytuację i bezpieczeństwo
Upewnij się, że miejsce zdarzenia jest bezpieczne (np. brak rozrzuconych leków, ostrych przedmiotów).
Nie narażaj siebie – nie dotykaj substancji gołymi rękami.
Sprawdź, czy osoba jest przytomna i oddycha.
KROK 2. Wezwij pomoc
Zadzwoń pod numer 112 lub 999.
Powiedz operatorowi:że podejrzewasz zatrucie lekami,
ile i jakie tabletki mogły zostać zażyte,
kiedy to się stało,
jakie są objawy (np. nieprzytomność, wymioty, drgawki).
Jeśli jesteś w Polsce, możesz też skontaktować się z Ośrodkiem Informacji Toksykologicznej – dyżury całodobowe (np. Warszawa: 22 619 66 54).
KROK 3. Zabezpiecz dowody
Zachowaj opakowania po lekach, resztki tabletek, wymiociny – mogą pomóc lekarzom w identyfikacji substancji.
KROK 4. Jeśli osoba jest przytomna
Ułóż ją w pozycji półsiedzącej lub leżącej z uniesioną głową.
Jeśli nie wymiotuje, możesz podać małymi łykami wodę – ułatwi rozcieńczenie substancji.
Nie podawaj mleka, alkoholu ani żadnych „domowych odtrutek”.
Nie wywołuj wymiotów, chyba że zaleci to lekarz lub toksykolog.
(Wymioty mogą spowodować ponowne oparzenie przełyku lub zachłyśnięcie).
KROK 5. Jeśli osoba traci przytomność, ale oddycha
Ułóż ją w pozycji bocznej ustalonej.
Sprawdzaj oddech do czasu przyjazdu pogotowia.
KROK 6. Jeśli nie oddycha
Rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową (RKO):
30 uciśnięć klatki piersiowej na 2 oddechy ratownicze.
Kontynuuj do momentu przyjazdu ratowników lub powrotu oddechu.
Czego absolutnie nie wolno robić
🚫 Nie wywołuj wymiotów bez zaleceń lekarza.
🚫 Nie podawaj niczego doustnie osobie nieprzytomnej.
🚫 Nie czekaj na pojawienie się objawów – dzwoń po pomoc natychmiast.
🚫 Nie próbuj „neutralizować” trucizny sokiem, octem, solą czy jajkiem.
🚫 Nie dawaj kawy ani napojów energetycznych – mogą pogorszyć stan serca.
Co można zrobić przed przyjazdem pogotowia
Zapewnij dopływ świeżego powietrza.
Poluzuj ubranie poszkodowanego.
Kontroluj oddech i tętno.
Jeśli podejrzewasz określony lek (np. opioidy), powiedz o tym ratownikom – mogą zastosować odtrutkę (np. nalokson).
W niektórych przypadkach, gdy zaleci to lekarz, można podać węgiel aktywowany, który wiąże toksyny w przewodzie pokarmowym.
(Nie należy go jednak podawać bez konsultacji – nie działa na wszystkie substancje i może utrudnić diagnozę).
Grupy ryzyka zatrucia lekami
Najlepszym leczeniem jest profilaktyka. Większości przypadków zatrucia można uniknąć, stosując kilka prostych zasad:
👶 Dzieci
Ciekawość świata i kolorowe tabletki to połączenie groźne.
Zatrucia lekami stanowią prawie połowę wszystkich zatruć u dzieci w Polsce.
Najczęściej przyczyną są:
dostępność leków w torebkach i szufladach,
mylenie tabletek z cukierkami,
podanie przez rodziców nieodpowiedniej dawki (np. syropu z paracetamolem i leku na gorączkę o tej samej substancji czynnej).
Zasady bezpieczeństwa:
przechowuj leki w zamykanych szafkach, poza zasięgiem dzieci,
nie przelewaj leków do innych pojemników,
ucz dziecko, że lekarstwo to nie cukierek.
👵 Seniorzy
U osób starszych często występuje polipragmazja – jednoczesne przyjmowanie wielu leków. To zwiększa ryzyko interakcji i błędów.
Szczególnie groźne są pomyłki w dawkowaniu lub łączenie leków z alkoholem.
Wskazówki:
używaj organizera na leki (np. pudełka z przegródkami na dni tygodnia),
konsultuj każdy nowy lek z lekarzem lub farmaceutą,
unikaj samodzielnych zmian dawek.
❤️ Osoby przewlekle chore
Choroby wątroby, nerek, cukrzyca czy niewydolność serca wpływają na metabolizm leków – dawki bezpieczne dla innych mogą być dla nich toksyczne.
😔 Osoby w kryzysie psychicznym
Zatrucia lekami to częsty sposób prób samobójczych.
Dlatego ważna jest szybka interwencja medyczna i opieka psychologiczna po uratowaniu życia.
Ciekawostka: jak działają ośrodki toksykologiczne?
W Polsce funkcjonuje kilka Ośrodków Informacji Toksykologicznej, czynnych całą dobę.
Zatrudniają lekarzy toksykologów, którzy telefonicznie instruują, co robić do czasu przyjazdu pogotowia, a także pomagają ustalić, jaka substancja mogła wywołać objawy.
Dyżurują m.in. w Warszawie, Krakowie, Lublinie, Gdańsku i Poznaniu.
Ich praca często decyduje o życiu pacjenta – udzielają nawet ponad 30 000 konsultacji rocznie.
Leczenie szpitalne – co dzieje się po przyjęciu chorego?
W szpitalu personel może zastosować:
płukanie żołądka (jeśli zatrucie nastąpiło niedawno),
podanie węgla aktywnego w odpowiedniej dawce,
odtrutki (antidota) – np. nalokson dla opioidów, flumazenil dla benzodiazepin, N-acetylocysteina dla paracetamolu,
kroplówki, tlenoterapię, dializę w ciężkich przypadkach,
monitorowanie funkcji serca, oddechu i wątroby.
Po ustabilizowaniu stanu pacjenta wdraża się diagnostykę psychiatryczną lub edukację zdrowotną, by zapobiec ponownym incydentom.
Profilaktyka – jak zapobiegać zatruciom lekami?
Czytaj ulotki i zawsze stosuj się do zaleceń lekarza.
Nie mieszaj leków bez konsultacji – nawet zioła i suplementy mogą wchodzić w interakcje.
Popijaj leki tylko wodą. Sok grejpfrutowy, herbata, kawa czy alkohol mogą zmieniać działanie substancji czynnych.
Sprawdzaj terminy ważności – przeterminowane leki mogą być toksyczne.
Oddawaj niezużyte leki do apteki – nie wyrzucaj ich do kosza.
Prowadź listę wszystkich leków, które przyjmujesz.
Ucz dzieci zasad bezpieczeństwa – edukacja to najlepsza profilaktyka.
Cytat eksperta
„Zatrucia lekami to jedna z najczęstszych przyczyn nagłych hospitalizacji. Wczesna reakcja i prawidłowa pierwsza pomoc mogą decydować o życiu pacjenta. Dlatego tak ważne jest, by każdy znał podstawowe zasady postępowania przy podejrzeniu zatrucia.”
– dr n. med. Anna Domańska, toksykolog kliniczny, NIZP-PZH
Podsumowanie
Zatrucie lekami może zdarzyć się w każdym domu – przez nieuwagę, pomyłkę lub nieświadome połączenie preparatów. Najważniejsze to nie panikować, natychmiast wezwać pomoc i nie podejmować pochopnych działań, które mogą pogorszyć stan chorego.
Edukacja zdrowotna, rozsądek i przechowywanie leków poza zasięgiem dzieci to najlepsza profilaktyka.
Bo w przypadku leków – to nie substancja, lecz dawka czyni truciznę.