.png)
Pierwsza pomoc przy porażeniu piorunem – krok po kroku
Burza - spektakl natury o potężnej mocy
Burza potrafi zachwycać – jej błyski rozświetlają niebo niczym scena w teatrze, w którym główną rolę gra energia. Jednak pod tą widowiskową fasadą kryje się potężna siła zdolna w jednej chwili zagrozić życiu człowieka.
Każdego roku pioruny powodują tysiące obrażeń na całym świecie. Według danych WHO i National Weather Service, w USA rocznie dochodzi do ok. 20–30 zgonów spowodowanych uderzeniem pioruna, a kilkaset osób doznaje trwałych obrażeń neurologicznych. W Polsce – choć dane są mniej szczegółowe – szacuje się, że rocznie pioruny ranią od kilku do kilkunastu osób, z czego część przypadków kończy się tragicznie.
Czym właściwie jest piorun?
Piorun to gigantyczne wyładowanie elektryczne pomiędzy chmurą a ziemią (lub między chmurami). W chmurach burzowych typu cumulonimbus gromadzą się ładunki elektryczne: dodatnie w górnej części i ujemne w dolnej. Kiedy różnica potencjałów przekracza miliony woltów – dochodzi do gwałtownego przeskoku ładunku, czyli wyładowania.
Temperatura kanału pioruna może sięgać 28 tysięcy stopni Celsjusza – to ponad pięć razy więcej niż na powierzchni Słońca. Powietrze wokół rozgrzewa się błyskawicznie, powodując gwałtowną falę dźwiękową, czyli grzmot.
Jak dochodzi do porażenia piorunem?
Nie zawsze trzeba zostać trafionym bezpośrednio, by doznać obrażeń. Porażenie może nastąpić na kilka sposobów:
-
Bezpośrednie uderzenie – najgroźniejsze. Piorun trafia w ciało, przepływając przez nie do ziemi.
-
Porażenie pośrednie (tzw. krokowe) – prąd rozchodzi się po ziemi od miejsca uderzenia i trafia osobę stojącą w zasięgu pola elektrycznego.
-
Prąd boczny (side flash) – energia „przeskakuje” z obiektu, w który trafił piorun, na stojącego obok człowieka.
-
Porażenie wstępujące – człowiek lub obiekt generuje tzw. „lider dodatni” – niewidoczny kanał, przez który prąd płynie w górę w kierunku chmury.
Zgodnie z badaniami opublikowanymi w New England Journal of Medicine, aż 70–80% porażeń to właśnie przypadki pośrednie.
Objawy porażenia piorunem
Porażenie piorunem to nie tylko oparzenia – to uderzenie, które w jednej chwili dezorganizuje działanie całego organizmu. Objawy mogą być bardzo zróżnicowane:
-
utrata przytomności, brak oddechu, zatrzymanie krążenia,
-
oparzenia skóry – często o charakterystycznym wzorze przypominającym drzewo (figura Lichtenberga),
-
zaburzenia rytmu serca (migotanie komór),
-
uszkodzenie słuchu (pęknięcie błony bębenkowej), utrata wzroku,
-
skurcze i drżenia mięśni,
-
dezorientacja, amnezja, drgawki.
U ofiar często dochodzi do tzw. rażeń wielonarządowych, w tym uszkodzeń układu nerwowego, mięśniowego i sercowo-naczyniowego.
Pierwsza pomoc przy porażeniu piorunem - krok po kroku
1. Zadbaj o własne bezpieczeństwo
Nie podchodź, jeśli burza nadal trwa. Porażony człowiek nie przewodzi już prądu – możesz go dotknąć bez ryzyka. Jednak miejsce musi być bezpieczne – oddalone od metalowych konstrukcji, wody czy drzew.
2. Oceń stan poszkodowanego
-
Sprawdź przytomność – potrząśnij delikatnie za ramię, zawołaj.
-
Jeśli brak reakcji, sprawdź oddech (maks. 10 sekund).
-
W przypadku braku oddechu – rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową (RKO).
3. RKO – jak to zrobić poprawnie
-
Ułóż poszkodowanego na twardym podłożu, na plecach.
-
Połóż dłonie na środku klatki piersiowej.
-
Uciskaj rytmicznie 100–120 razy na minutę, na głębokość ok. 5 cm.
-
Po każdych 30 uciśnięciach wykonaj 2 wdechy ratownicze, jeśli potrafisz.
-
Kontynuuj do przyjazdu pogotowia lub powrotu oddechu.
Ważne: ofiary porażenia piorunem często zatrzymują krążenie w mechanizmie asystolii, ale szanse na przeżycie są duże, jeśli pomoc nadejdzie szybko.
4. Jeśli poszkodowany oddycha, ale jest nieprzytomny
Ułóż go w pozycji bocznej ustalonej i obserwuj oddech do przyjazdu ratowników.
5. Oparzenia i obrażenia
-
Nie przekłuwaj pęcherzy.
-
Przykryj oparzenia jałowym opatrunkiem.
-
Usuń biżuterię i metalowe elementy z ciała – mogą zwiększać obrażenia.
-
Nie polewaj wodą ani nie stosuj maści.
Co robić, jeśli ofiara jest w szoku lub krwawi
Wstrząs pourazowy jest częsty po uderzeniu pioruna.
-
Połóż poszkodowanego płasko, unieś nogi ok. 30 cm.
-
Przykryj kocem, by zapobiec wychłodzeniu.
-
Jeśli występuje krwawienie, załóż opatrunek uciskowy.
Powikłania po porażeniu piorunem
U osób, które przeżyły, konsekwencje mogą być długotrwałe.
Badania (m.in. Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry) opisują u takich pacjentów:
-
trwałe zaburzenia pamięci i koncentracji,
-
padaczkę pourazową,
-
zaburzenia emocjonalne i depresję,
-
przewlekły ból neuropatyczny,
-
uszkodzenia narządu wzroku i słuchu.
W rzadkich przypadkach obserwowano również przejściowe „ulepszenia” funkcji poznawczych – efekt nadmiernej stymulacji mózgu przez prąd, jednak są to zjawiska tymczasowe i niepotwierdzone szeroko klinicznie.
Jak unikać porażenia piorunem?
Podstawowe zasady bezpieczeństwa podczas burzy
-
Zostań w domu – zamknij okna, odłącz elektronikę od prądu.
-
Jeśli jesteś w samochodzie – pozostań w środku, nie dotykaj metalowych części.
-
Na otwartym terenie – nie kładź się, tylko przykucnij z nogami razem.
-
Nie chowaj się pod drzewami ani w pobliżu metalowych konstrukcji.
-
W górach – unikaj łańcuchów, szczytów i metalowych krzyży (jak na Giewoncie).
-
Jeśli jesteś w wodzie – natychmiast wyjdź na brzeg.
-
W grupie – rozdzielcie się na kilka metrów, by ograniczyć ryzyko porażenia wielu osób.
Fakty i mity
-
Mit: telefon komórkowy przyciąga pioruny.
Fakt: nie, ale metalowa antena lub obudowa może przewodzić prąd. -
Mit: gumowe opony chronią przed piorunem.
Fakt: bezpieczeństwo w aucie daje metalowa karoseria – działa jak klatka Faradaya, rozprowadzając ładunek po powierzchni. -
Mit: można się położyć, by „uniknąć bycia najwyższym punktem”.
Fakt: leżenie zwiększa powierzchnię kontaktu z prądem krokowym – to błąd.
Dlaczego tak ważna jest edukacja?
Wypadki, takie jak tragedia na Giewoncie w 2019 roku, przypominają, jak ważna jest świadomość zasad bezpieczeństwa. Wtedy pięć osób zginęło, a ponad 150 zostało rannych – większość z powodu rażenia prądem przepływającym przez metalowe łańcuchy i krzyż na szczycie.
Choć pioruny są zjawiskiem naturalnym, ich skutki można ograniczyć dzięki edukacji, szybkiemu reagowaniu i rozsądnemu zachowaniu w terenie.
Podsumowanie
Piorun to spektakularne, ale nieprzewidywalne zjawisko – energia natury, z którą nie warto igrać. Znajomość zasad bezpieczeństwa i procedur pierwszej pomocy może uratować życie – nie tylko Twoje, ale i innych.
Burza sama w sobie nie jest wrogiem – wrogiem jest brak wiedzy i lekkomyślność.