Pierwsza pomoc przy oparzeniach

Czym właściwie jest oparzenie?

Oparzenie to uszkodzenie tkanek – głównie skóry – spowodowane działaniem wysokiej temperatury, substancji chemicznych, prądu elektrycznego lub promieniowania (słonecznego, radiacyjnego). To jedna z najczęstszych domowych kontuzji, na którą narażeni są zarówno dorośli, jak i dzieci.
Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), oparzenia stanowią jedną z głównych przyczyn urazów w gospodarstwach domowych. Rocznie na świecie dochodzi do około 11 milionów przypadków wymagających pomocy medycznej.

Najczęściej dochodzi do nich w kuchni – przez gorącą wodę, wrzątek, tłuszcz czy parę. Wystarczy sekunda nieuwagi: kubek z herbatą postawiony zbyt blisko krawędzi stołu, garnek z zupą w zasięgu dziecka, żelazko pozostawione na tkaninie. Właśnie dlatego znajomość zasad pierwszej pomocy przy oparzeniach powinna być elementarną wiedzą każdego z nas.

Rodzaje oparzeń - nie tylko od ognia

W zależności od przyczyny urazu, oparzenia dzielimy na kilka typów:

🔹Oparzenia termiczne

Najczęstsze. Powstają w wyniku kontaktu skóry z gorącym płynem, ogniem, parą lub rozgrzanym przedmiotem.

🔹 Oparzenia chemiczne

Spowodowane działaniem substancji żrących – np. kwasów, zasad, wybielaczy, detergentów. Wnikają głęboko w tkanki, dlatego wymagają natychmiastowego płukania i pomocy medycznej.

🔹 Oparzenia elektryczne

To nie tylko „iskra” – prąd może powodować rozległe, głębokie uszkodzenia wewnętrzne. Często wyglądają niepozornie, ale są bardzo niebezpieczne.

🔹 Oparzenia słoneczne

Najbardziej „letni” z rodzajów oparzeń. Długotrwała ekspozycja na promieniowanie UV uszkadza komórki skóry, prowadząc do rumienia, bólu i łuszczenia się naskórka. WHO ostrzega, że powtarzające się oparzenia słoneczne w dzieciństwie zwiększają ryzyko rozwoju czerniaka w dorosłości.

Stopnie oparzeń - po czym poznać, z jakim mamy do czynienia?

Lekarze klasyfikują oparzenia według głębokości uszkodzenia tkanek:

🩹 Oparzenie I stopnia

Uszkodzony tylko naskórek.
Objawy: zaczerwienienie, obrzęk, ból, uczucie pieczenia.
Gojenie trwa zwykle kilka dni, bez pozostawienia blizn.

🫧 Oparzenie II stopnia

Obejmuje naskórek i część skóry właściwej.
Objawy: silny ból, rumień, obrzęk i pęcherze z płynem surowiczym.
Wymaga ochrony rany przed zakażeniem i często konsultacji lekarskiej.

⚫ Oparzenie III stopnia

Zniszczone są wszystkie warstwy skóry, aż do tkanki podskórnej.
Skóra staje się twarda, szara lub brązowa, a ból może ustąpić, bo zakończenia nerwowe uległy zniszczeniu.
Niezbędna jest interwencja lekarska – często leczenie chirurgiczne.

🪵 Oparzenie IV stopnia

Najcięższe – uszkodzone są mięśnie, ścięgna, a nawet kości.
Skóra ulega zwęgleniu.
To stan zagrożenia życia wymagający natychmiastowej pomocy medycznej.

Jak ocenić ciężkość oparzenia?

Oprócz głębokości, kluczowe znaczenie ma rozległość urazu.
Do oceny używa się tzw. reguły dziewiątek Wallace’a, zgodnie z którą:

głowa i szyja to 9% powierzchni ciała,
każda kończyna górna – 9%,
każda kończyna dolna – 18%,
przód tułowia – 18%,
tył tułowia – 18%,
okolice krocza – 1%.

Drobne oparzenia (do 10–15% powierzchni ciała) zwykle nie zagrażają życiu, ale większe mogą prowadzić do utraty płynów, zakażeń, a nawet wstrząsu oparzeniowego.

Pierwsza pomoc przy oparzeniach - krok po kroku

W przypadku oparzenia liczy się czas. Im szybciej podejmiemy odpowiednie działania, tym mniejsze będą skutki urazu.

1️⃣ Przerwij kontakt z czynnikiem powodującym oparzenie

Odciągnij poszkodowanego od źródła ciepła, wyłącz

2️⃣ Chłodzenie

To najważniejszy etap.

Schładzaj miejsce oparzenia letnią, bieżącą wodą (ok. 15°C) przez co najmniej 15 minut lub do ustąpienia bólu.
Nie używaj lodu ani bardzo zimnej wody – może to doprowadzić do miejscowego odmrożenia i pogłębienia urazu.
U małych dzieci lub przy rozległych oparzeniach chłodź przez mokry ręcznik, by nie doprowadzić do wychłodzenia organizmu.

3️⃣ Zdejmij biżuterię i odzież (jeśli nie przywarła do skóry)

Podczas oparzenia dochodzi do obrzęku, więc pierścionki, zegarki czy bransoletki mogą później utrudniać krążenie.

4️⃣ Nałóż jałowy opatrunek

Użyj jałowej gazy, opatrunku hydrożelowego lub w ostateczności – czystej folii spożywczej, jeśli nic innego nie masz pod ręką.
Folia przylega do skóry, ale nie przykleja się do rany, chroniąc ją przed zakażeniem i utratą wilgoci.

5️⃣ Nie stosuj domowych „trików”

To najczęstsze błędy:
❌ nie smaruj rany masłem, tłuszczem, pastą do zębów ani białkiem jaja,
❌ nie przekłuwaj pęcherzy,
❌ nie polewaj spirytusem, jodyną ani innymi środkami barwiącymi.

Te metody nie tylko nie pomagają, ale mogą pogłębić oparzenie i utrudnić gojenie.

6️⃣ Kiedy natychmiast wezwać lekarza?

oparzenia twarzy, szyi, rąk, stóp, krocza,
oparzenia u dzieci lub osób starszych,
objawy wstrząsu (bladość, osłabienie, zimny pot),
oparzenia chemiczne lub elektryczne,
rozległe oparzenia >10% ciała.

Jak wygląda leczenie oparzeń?

Oparzenia I i niewielkie II stopnia można leczyć w domu, stosując opatrunki hydrożelowe i utrzymując higienę rany. W razie infekcji, lekarz może przepisać preparaty z antybiotykiem.
Przy głębszych oparzeniach konieczna bywa hospitalizacja, leczenie przeciwbólowe, nawadnianie dożylne, a czasem przeszczepy skóry.

Ciekawostka: w badaniach opublikowanych w Burns Journal wykazano, że stosowanie specjalnych opatrunków silikonowych i hydrożelowych skraca czas gojenia o ok. 20–30% w porównaniu z tradycyjną gazą.

Oparzenia u dzieci - szczególne wyzwanie

Według danych ratownictwa medycznego w Polsce, co roku kilkadziesiąt dzieci poniżej 2. roku życia ulega oparzeniom wrzątkiem lub gorącymi napojami.
Ich skóra jest cienka i delikatna, przez co obrażenia są głębsze niż u dorosłych. W przypadku dziecka oparzenie nawet 5–10% powierzchni ciała może być groźne dla życia.

Najczęstsze błędy rodziców:

próba samodzielnego leczenia poważnych oparzeń,
zbyt długie chłodzenie dziecka w zimnej wodzie (ryzyko hipotermii),
brak wezwania pogotowia mimo dużego bólu lub pęcherzy.

Zasada ratowników brzmi: „3×15” – 15 minut, 15°C, z 15 cm odległości.
Oznacza to chłodzenie przez 15 minut wodą o temperaturze ok. 15°C z odległości 15 cm od skóry.

Oparzenia chemiczne i elektryczne - co robić?

Oparzenia chemiczne:

natychmiast zdejmij skażone ubranie,
spłukuj miejsce oparzenia dużą ilością letniej wody przez minimum 15–30 minut,
nie neutralizuj kwasu zasadą (ani odwrotnie!) – może dojść do reakcji egzotermicznej i pogłębienia urazu.

Oparzenia elektryczne:

najpierw odłącz źródło prądu, zanim dotkniesz poszkodowanego,
oceń tętno i oddech – prąd może zatrzymać akcję serca,
nawet przy niewielkim oparzeniu powierzchownym zawsze wymagana jest konsultacja lekarska (możliwe uszkodzenia wewnętrzne).

Oparzenia słoneczne - jak ich uniknąć?

Wbrew pozorom, oparzenie słoneczne to nie tylko kwestia estetyki. Promieniowanie UVB powoduje mikrouszkodzenia DNA komórek skóry, które kumulują się przez całe życie.

Aby zapobiec oparzeniom słonecznym:

stosuj kremy z filtrem SPF 30–50, nakładaj je co 2 godziny,
unikaj słońca między 11:00 a 15:00,
chroń głowę i kark (kapelusz, chusta),
pij dużo wody – odwodnienie przyspiesza przegrzanie organizmu.

Badania American Academy of Dermatology wykazały, że regularne używanie filtrów przeciwsłonecznych redukuje ryzyko raka skóry nawet o 40%.

Jak dbać o skórę po oparzeniu?

Po ustąpieniu bólu i gojeniu:

unikaj ekspozycji na słońce przez kilka miesięcy,
nie drap łuszczącego się naskórka,
stosuj preparaty nawilżające i regenerujące (np. z aloesem, pantenolem),
jeśli pojawiają się blizny – warto skonsultować się z dermatologiem w sprawie leczenia laserowego lub silikonowych plastrów.

Podsumowanie: szybka reakcja to najlepsze lekarstwo

Oparzenia to jedne z najbardziej bolesnych urazów, ale w większości przypadków można im zapobiec – lub znacząco ograniczyć ich skutki – dzięki znajomości podstawowych zasad pierwszej pomocy.
Najważniejsze: chłód, czystość, cierpliwość. Nie stosuj domowych metod, nie bagatelizuj objawów i reaguj od razu. W sytuacji oparzenia czas naprawdę działa na korzyść – lub przeciwko tobie.