Dzień: 2025-05-24

Co zrobić, gdy dojdzie do ukąszenia żmii zygzakowatej?

Żmija zygzakowata (łac. Vipera berus) to jedyny jadowity wąż występujący naturalnie w Polsce. Choć jej ukąszenie może budzić strach, w większości przypadków nie stanowi śmiertelnego zagrożenia — pod warunkiem, że zachowamy spokój i postąpimy właściwie. Sprawdź, jak rozpoznać żmiję, jakie są objawy jej ukąszenia i co należy zrobić krok po kroku, gdy do niego dojdzie. Jak wygląda żmija zygzakowata? Jak ją rozpoznać w terenie Żmija zygzakowata zamieszkuje niemal cały kraj — od nizin po góry. Spotkać ją można w lasach, na skrajach łąk, torfowiskach, a także w górach. Jej charakterystyczną cechą jest ciemny zygzak biegnący wzdłuż grzbietu – stąd nazwa gatunku. Ciało ma zwykle barwę szarą, brązową lub stalowosrebrzystą, choć zdarzają się też osobniki całkowicie czarne (tzw. forma melanistyczna). Dorosła żmija ma 50–90 cm długości, a jej głowa ma kształt sercowaty z wyraźnie oddzielonym tułowiem. Oczy mają pionowe źrenice – cechę typową dla węży jadowitych. Warto pamiętać, że żmije są objęte ścisłą ochroną gatunkową, a ich zabijanie jest zabronione. Czy żmija jest agresywna? Fakty i mity Wbrew obiegowym opiniom, żmija zygzakowata nie jest agresywna. Zdecydowana większość przypadków ukąszeń to efekt zaskoczenia – gdy nadepniemy na węża lub przypadkowo go dotkniemy. Zanim zaatakuje, żmija zazwyczaj syczy i stara się uciec. Według danych WHO oraz Polskiego Towarzystwa Toksykologicznego, aż 60–70% ukąszeń żmii to tzw. ukąszenia suche, czyli bez wstrzyknięcia jadu. To naturalny mechanizm obronny – produkcja jadu jest dla żmii energochłonna, więc używa go oszczędnie. Jak działa jad żmii zygzakowatej? Jad żmii jest złożoną mieszanką białek, enzymów i toksyn. Zawiera m.in. hemotoksyny i neurotoksyny, które mogą: uszkadzać komórki krwi (prowadząc do obrzęku i zasinienia), powodować lokalne martwice tkanek, zakłócać krzepnięcie krwi, wpływać na układ nerwowy i krążenia. Badania opublikowane w Toxicon Journal (2019) wykazały, że toksyny żmii zygzakowatej wykazują działanie podobne do niektórych enzymów ludzkiego organizmu – potrafią jednak w krótkim czasie wywołać silny odczyn zapalny. Objawy ukąszenia przez żmiję Objawy mogą różnić się w zależności od wieku, masy ciała i ogólnego stanu zdrowia osoby ukąszonej. W miejscu ukąszenia pojawiają się zwykle: dwie małe ranki oddalone od siebie o 3–10 mm (ślady po zębach jadowych), silny ból, zaczerwienienie, pieczenie, narastający obrzęk i zasinienie, mrowienie i drętwienie skóry. Objawy ogólnoustrojowe (czyli dotyczące całego organizmu) to m.in.: nudności, wymioty, bóle głowy, zawroty i uczucie osłabienia, przyspieszone tętno i gorączka, potliwość, dreszcze, niepokój, w ciężkich przypadkach – trudności z oddychaniem i zaburzenia rytmu serca. Szczególnie niebezpieczne są ukąszenia w szyję, głowę lub klatkę piersiową. Dzieci, osoby starsze i z chorobami układu krążenia są bardziej narażone na powikłania. Pierwsza pomoc przy ukąszeniu żmii – krok po kroku 1. Zachowaj spokój i oddal się od węża Nie próbuj zabijać ani łapać żmii – po ukąszeniu zwykle sama ucieka. Uspokój poszkodowanego, ponieważ stres i przyspieszone tętno zwiększają krążenie i mogą przyspieszyć rozprzestrzenianie się toksyn. 2. Wezwij pomoc medyczną Zadzwoń pod numer 112 lub 999. Nawet jeśli podejrzewasz „ukąszenie suche”, każda taka sytuacja wymaga obserwacji lekarskiej przez minimum 24 godziny. 3. Unieruchom kończynę i ułóż ją poniżej poziomu serca To ogranicza rozprzestrzenianie się jadu. Unikaj chodzenia lub poruszania kończyną. Jeśli to możliwe, unieruchom ją improwizowaną szyną (np. kijem lub deską). 4. Oczyść ranę Umyj miejsce ukąszenia czystą wodą lub wodą z mydłem. Nałóż jałowy opatrunek. Nie stosuj alkoholu ani środków drażniących. 5. Zdejmij biżuterię i ciasne ubrania Kończyna może szybko spuchnąć – pierścionki, zegarki lub mankiety mogą utrudnić krążenie. Czego absolutnie nie robić po ukąszeniu żmii ❌ Nie wysysaj jadu – to nieskuteczne i grozi zakażeniem. ❌ Nie naciskaj ani nie nacinaj rany. ❌ Nie stosuj opasek uciskowych – mogą doprowadzić do martwicy. ❌ Nie przykładaj lodu – zimno może pogłębić uszkodzenie tkanek. ❌ Nie podawaj alkoholu ani kofeiny – przyspieszają krążenie. Leczenie ukąszenia żmii w szpitalu W szpitalu lekarze ocenią stan pacjenta i, jeśli to konieczne, podadzą surowicę przeciwko jadowi żmii (antytoksynę). Surowica ta zawiera przeciwciała neutralizujące toksyny. Według danych WHO, najlepszy efekt terapeutyczny osiąga się, gdy zostanie podana w ciągu 24 godzin od ukąszenia. Leczenie obejmuje również: obserwację czynności oddechowych i krążeniowych, leki przeciwbólowe i przeciwhistaminowe, w razie potrzeby – nawodnienie dożylne i antybiotyki. W Polsce ciężkie zatrucia jadem żmii należą do rzadkości, jednak każdy przypadek wymaga nadzoru medycznego. Jak zapobiegać ukąszeniom żmii? Podczas wędrówek: noś wysokie buty i długie spodnie, nie siadaj i nie kładź się w wysokiej trawie lub pod kamieniami, patrz, gdzie stawiasz ręce i nogi, nie wkładaj rąk do dziur w ziemi, pod kamienie czy pnie drzew. Żmije atakują tylko w obronie własnej, więc ryzyko spotkania można znacznie ograniczyć, stosując kilka prostych zasad: Podczas spotkania ze żmiją: zachowaj dystans i spokój, nie zagradzaj jej drogi i nie próbuj jej przestraszyć, powoli się oddal. Żmija w ekosystemie – pożyteczny drapieżnik Choć budzi lęk, żmija pełni ważną rolę w przyrodzie. Zjada gryzonie, które przenoszą choroby i niszczą uprawy. Działa więc jak naturalny „strażnik równowagi” w lesie i na łące. Jak zauważa European Herpetological Society, populacje żmii zygzakowatej w wielu rejonach Europy maleją z powodu utraty siedlisk i ludzkiego strachu. W Polsce gatunek objęty jest ochroną prawną — nie wolno go zabijać, łapać ani przemieszczać. Podsumowanie: spokój i szybka reakcja ratują życie Ukąszenie przez żmiję zygzakowatą rzadko stanowi śmiertelne zagrożenie, ale wymaga natychmiastowej reakcji i pomocy lekarskiej. Kluczowe zasady to: zachowaj spokój, unieruchom kończynę, wezwij pogotowie, nie stosuj żadnych „domowych” metod. Wiedza i opanowanie w sytuacji zagrożenia są skuteczniejszą bronią niż strach. Pamiętajmy też, że żmija nie jest naszym wrogiem – to część przyrody, którą warto rozumieć i chronić.