Dzień: 2025-04-04

Udar – Pierwsza pomoc krok po kroku

Udar mózgu to jedna z najczęstszych przyczyn zgonów i niepełnosprawności na świecie. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) co roku dotyka on około 15 milionów osób, z czego 5 milionów umiera, a kolejne 5 milionów pozostaje trwale niepełnosprawnych. W Polsce udar występuje średnio co 8 minut, a jego skutki zależą głównie od… szybkości reakcji. W przypadku udaru czas dosłownie oznacza życie — im szybciej rozpoznamy objawy i wezwziemy pomoc, tym większe szanse na uratowanie chorego bez trwałych następstw neurologicznych. Czym jest udar mózgu? Udar to nagłe zaburzenie krążenia krwi w mózgu, prowadzące do niedotlenienia i obumarcia komórek nerwowych. WHO definiuje go jako „nagłe wystąpienie ogniskowego lub uogólnionego zaburzenia czynności mózgu o podłożu naczyniowym, utrzymującego się dłużej niż 24 godziny lub prowadzącego do śmierci”. Wyróżnia się dwa główne typy udaru: Udar niedokrwienny (ok. 85% przypadków) – spowodowany zatkaniem tętnicy przez skrzep (zakrzep lub zator). Udar krwotoczny (ok. 15% przypadków) – powstaje w wyniku pęknięcia naczynia krwionośnego i wylania się krwi do mózgu. Oba typy są stanami zagrożenia życia i wymagają natychmiastowej pomocy medycznej. Jak rozpoznać udar? Akronim FAST i BE-FAST Czasami udar objawia się spektakularnie – nagłym paraliżem, utratą mowy, zaburzeniem świadomości. Jednak często zaczyna się subtelnie. Aby ułatwić rozpoznanie, organizacje takie jak American Stroke Association promują prosty test FAST: F (face – twarz): poproś osobę, by się uśmiechnęła – jeśli jeden kącik ust opada, może to być udar. A (arm – ręka): poproś, by uniosła obie ręce – jeśli jedna opada lub drży, to sygnał alarmowy. S (speech – mowa): poproś o powtórzenie prostego zdania. Bełkotliwa lub niezrozumiała mowa to objaw udaru. T (time – czas): jeśli zauważysz choć jeden z powyższych objawów – natychmiast dzwoń pod numer 112 lub 999! Nowsza wersja, BE-FAST, dodaje jeszcze dwa elementy: B (balance – równowaga): nagłe zawroty głowy, chwiejny chód. E (eyes – oczy): nagła utrata wzroku lub podwójne widzenie. Każda minuta zwłoki oznacza śmierć milionów neuronów – naukowcy z Harvard Medical School szacują, że podczas udaru umiera nawet 1,8 miliona komórek mózgowych na minutę. Pierwsza pomoc przy udarze krok po kroku Kiedy podejrzewasz udar: Zachowaj spokój i działaj natychmiast.Udar to nie przypadek „zobaczymy, może przejdzie”. Każda sekunda się liczy. Wezwij pomoc – numer 112 lub 999.Podaj dyspozytorowi, że podejrzewasz udar. Dzięki temu pacjent trafi bezpośrednio do specjalistycznego oddziału udarowego. Nie podawaj jedzenia, picia ani leków.Osoba z udarem może mieć zaburzenia połykania i grozi jej zakrztuszenie. Ułóż chorego w bezpiecznej pozycji. Jeśli jest przytomny i oddycha – ułóż go z lekko uniesionym tułowiem (ok. 30–40 cm). Jeśli nieprzytomny, ale oddycha – ułóż w pozycji bezpiecznej bocznej. Jeśli nie oddycha – rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową (RKO): 30 uciśnięć klatki piersiowej, 2 oddechy ratownicze. Obserwuj oddech i tętno do przyjazdu karetki.Przygotuj informację o czasie wystąpienia objawów – jest kluczowa dla lekarzy. Dlaczego czas jest tak ważny? W leczeniu udaru obowiązuje tzw. okno terapeutyczne – czas, w którym można skutecznie podać lek rozpuszczający skrzep (trombolizę). Wynosi ono 4,5 godziny od momentu wystąpienia objawów.Po tym czasie zmiany w mózgu stają się nieodwracalne. Dlatego nie wolno czekać na poprawę ani próbować „rozchodzić” objawów. Jak podkreślają specjaliści Polskiego Towarzystwa Neurologicznego, każda minuta wcześniejszej reakcji zwiększa szansę na powrót do pełnej sprawności o około 1,9%. Objawy, które mogą pojawić się przed udarem U części osób występuje tzw. miniudar (TIA) – przemijający atak niedokrwienny. Objawy są identyczne jak przy pełnym udarze, ale ustępują po kilku minutach lub godzinach. Nie wolno ich lekceważyć – badania opublikowane w Stroke Journal wskazują, że 1 na 3 osoby po miniudarze doznaje pełnego udaru w ciągu kilku dni. Kogo udar dotyczy najczęściej? Ryzyko udaru wzrasta po 55. roku życia, ale może dotyczyć każdego – także młodych dorosłych. Najczęstsze czynniki ryzyka to: nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, migotanie przedsionków, miażdżyca i podwyższony cholesterol, palenie tytoniu, otyłość, brak aktywności fizycznej, przewlekły stres i bezsenność. Jak zapobiegać udarowi? Profilaktyka to najlepsza forma „pierwszej pomocy przed faktem”. Kontroluj ciśnienie krwi.Według WHO, obniżenie ciśnienia skurczowego o 10 mmHg zmniejsza ryzyko udaru o 25%. Rzuć palenie.Palacze są dwukrotnie bardziej narażeni na udar niż osoby niepalące. Ruszaj się.Regularna aktywność (minimum 150 minut tygodniowo) poprawia krążenie i redukuje poziom „złego” cholesterolu LDL. Odżywiaj się zdrowo.Dieta DASH i śródziemnomorska – bogata w warzywa, ryby i oliwę z oliwek – obniża ryzyko udaru nawet o 30%. Kontroluj masę ciała i poziom cukru. Nie bagatelizuj kołatania serca.Migotanie przedsionków zwiększa ryzyko udaru pięciokrotnie. Mity o udarze – fakty i wyjaśnienia ❌ „Trzeba rozmasować twarz albo dać wodę.”➜ Nie! Może dojść do zakrztuszenia lub nasilenia objawów. ❌ „Jak ktoś szybko dochodzi do siebie, to nie był udar.”➜ Fałsz. Miniudar jest równie groźny – wymaga hospitalizacji. ❌ „Udar to choroba starców.”➜ Coraz częściej dotyka ludzi po trzydziestce, szczególnie przy stresie, siedzącym trybie życia i nadwadze. Rehabilitacja i powrót do zdrowia Po udarze kluczowa jest szybka rehabilitacja neurologiczna – najlepiej rozpoczęta w ciągu 48 godzin od udaru. Ćwiczenia usprawniają mowę, pamięć i koordynację ruchową. Według danych National Institute of Neurological Disorders and Stroke, aż 70% pacjentów, którzy rozpoczną rehabilitację wcześnie, odzyskuje częściową lub pełną sprawność. Podsumowanie: Reaguj zanim będzie za późno Udar to wyścig z czasem. Nie wymaga heroizmu – wystarczy spokój, czujność i znajomość kilku zasad. Gdy podejrzewasz udar, pamiętaj: rozpoznaj, reaguj, dzwoń po pomoc. Dzięki szybkiemu działaniu możesz ocalić nie tylko życie drugiego człowieka, ale i jego przyszłość.